لینک کوتاه :
تاریخ ارسال : ۲۱ آبان ۱۴۰۰
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، الکتروموتورها یکی از 10 قلم کالای اساسی نفت هستند که در جای جای صنعت نفت و حتی سایر صنایع کوچک و بزرگ مثل فولادسازی، نیروگاهی، سیمان‌سازی و دیگر موارد استفاده می شود. با توجه به سهولت ساخت موتورهای توان پایین و تکنولوژی ساده‌تر آنها، توانمندی خوبی در شرکت‌های داخلی برای بومی‌سازی، ساخت و تامین نیاز کشور وجود دارد، اما ساخت الکتروموتورهای سنگین سنکرون یا آسنکرون با توان چند مگاوات به خصوص از نوع ضدانفجار موضوعی است که نیازمند حمایت‌های جدی دولت می‌باشد.
یکی از حمایت‌هایی که وزارت نفت می‌تواند از شرکت‌های سازنده الکتروموتورهای سنگین انجام دهد اجرای سیاست «خرید تضمینی» است. بدین صورت حداقل بازار داخلی برای شرکت‌های تولیدکنندهای که محصولاتشان کیفیت لازم را دارند تضمین می‌شود و این شرکت‌ها می‌توانند با ارتقای فناوری به سطوح اول تکنولوژی جهانی در تولید الکتروموتور دست یابند.
در دو دهه گذشته نخبه‌ترین دانشجویان ایرانی در رشته مهندسی برق دانشگاه شریف، تهران، امیرکبیر و … مشغول به تحصیل شده و فارغ التحصیل شده‌اند، لذا در صورت حمایت از شرکت‌های الکتروموتورساز و توسعه آنها، ظرفیت بدنه نخبگانی و دانشگاهی قابل توجهی برای توسعه تکنولوژی الکتروموتورهای ایرانی وجود دارد.
در این راستا برای بررسی چالش‌های شرکت‌های الکتروموتورساز در کشور و توانمندی آنها در حوزه ساخت موتور به خصوص با توان بالا با محمد رستمی مدیرعامل شرکت صنایع ماشین‌های الکتریکی جوین (جمکو) به گفتگو نشستیم. شرکت جمکو یکی از شرکت‌های فعال در حوزه ساخت الکتروموتور توان بالا در کشور است.
بخش اول این گفتگو با عنوان «پیشرفت ایرانی‌ها در ساخت الکتروموتورهای توان بالا/ شمارش معکوس برای حذف جنرال الکتریک آمریکا از صنعت مس» منتشر شده است.
مشروح بخش دوم مصاحبه به شرح زیر است:
*پشت پا به الکتروموتورهای ایرانی در پروژه خط لوله گوره-جاسک
فارس: شما قبلا درباره بی‌توجهی به ساخت داخل در پروژه خط لوله گوره-جاسک انتقاد کرده بودید که علیرغم توانمندی داخلی برای ساخت الکتروموتور، این تجهیزات از خارج تامین شده‌اند. در این باره توضیح دهید. ماجرا از چه قرار است؟
رستمی: تابستان 97 آقای نعمت‌زاده مشاور وزیر سابق نفت جلساتی را با تولیدکنندگان الکترومرتور و پمپ‌سازها در دفتر خودشان برگزار کردند. اگر اشتباه نکنم سه الی چهار جلسه خوب برگزار شد که در آن جلسات به تفصیل وارد بحث شدند که آیا شرکت‌ها توانمندی لازم را دارند و این موضوع مورد بررسی قرار گرفت. شرکت جمکو و شرکت رشد صنعت دو شرکت موتورسازی بودند که برای حضور در پروژه گوره-جاسک اعلام آمادگی کردند. بعضی از موتورسازهای کشور بودند که در همان جلسات اعلام کردند که توانایی فنی حضور در این پروژه را ندارند.
در نتیجه برای ساخت داخل و تامین الکتروموتورهای پروژه گوره-جاسک فقط شرکت جمکو و رشد صنعت باقی ماندند. ما ادعا می‌کردیم که می‌توانیم موتورهای درخواستی را تولید کنیم و واقعا پای کار هم آمده بودیم. خلاصه این جلسات ادامه پیدا کرد و یک سری اطلاعات فنی رد و بدل شد، روی موتورهای درخواستی کار کردیم و دیدیم بله، می‌توان آنها را در داخل کشور و توسط مهندسین ایرانی ساخت. یعنی واقعاً مشکل خاصی برای ساخت آن وجود نداشت.
فارس: چطور اینقدر با اطمینان نسبت ساخت داخل الکتروموتورهای سفارشی صحبت می‌کنید؟ مگر ساخت این موتورهای ضدانفجار برای اولین بار نمی‌خواست اتفاق بیفتد؟
رستمی: چرا، برای اولین بار بود ولی خیلی از کارهای ما برای اولین بار است. مثلاً ما الآن موتور 6.5 مگاواتی که برای گل‌گهر ساختیم، مگر این دومین کار است؟ نه، اولین کار ما بوده است. شما اگر دقت کنید من روی بحث موتورهای سفارشی یک مطلبی را خدمت شما عرض کردم. گفتم موتور سفارشی یعنی فرد یا شرکتی به ما مراجعه می‌کند و ما به سفارش او، موتور را می‌سازیم. اینطور نیست که ما بیاییم مثلاً ده تا موتور خارج از موتورهای روتین را تولید کنیم، در انبار بگذاریم و حالا بگردیم ببینیم آیا در بازار کسی می‌آید این موتورها را بخرد یا نه؟
پس ما تولید موتورهای سفارشی‌مان دقیقاً بر مبنای سفارش هست. یعنی می‌توان گفت تقریبا تمامی این موتورهای سفارشی ساختشان برای اولین بار انجام شده است. حالا اگر یکی پیدا شود بگوید مثل موتور 2.5 مگاواتی که قبلا ساخته‌اید سفارش می‌خواهم، خب چون یکی را قبلا ساخته‌ایم، دومی را خیلی سریعتر می‌توانیم بسازیم چون نقشه آن را داریم.
موتورهای ضدانفجاری که ما می‌خواستیم برای پروژه گوره-جاسک بسازیم، ساخت بارِ اول بود، مثل خیلی از کارهایی که برای اولین بار امکان‌پذیر شده است. واقعاً عزم بر این بود که این تجهیزات داخلی‌سازی شوند. دقیقاً در آن جلسات مشخص بود که می‌خواهند این کار را انجام بدهند. ما هم انرژی گذاشتیم و رفتیم تا بالاخره جلسه با آقای بی‌طرف معاون وزیر برگزار شد که بعدا فکر می‌کنم آقای محمد‌زاده به جای ایشان آمدند.
در آن مقطع آقای بی‌طرف مسئول بررسی توانمندی داخلی برای تامین تجهیزات خط لوله گوره-جاسک بودند. جلسه ایشان با پمپ‌سازها و الکتروموتورسازها برگزار شد و ما شرکت‌هایمان را آنجا معرفی کردیم. ولی بعد از آن جلسه تصمیم بر این گرفتند که پروژه را با پمپ‌سازها ببندند.
یعنی پکیج الکتروپمپ بدین صورت تعریف نشد که الکتروموتور را به موتورساز بدهد، پمپ را پمپ‌ساز بدهد، یکی هم بیاید اینها را کوپلاژ کند، بلکه اینگونه تعریف شد که کل پکیج را به پمپ‌ساز سپردند. بعد به ما گفتند شما شرکت‌های الکتروموتورساز بروید سراغ پمپ‌سازها و با آنها کار کنید.
در نتیجه وزارت نفت کل پکیج الکتروپمپ را با پمپ‌سازها قرارداد بست. مجموع نیاز به الکتروپمپ 50 پکیج بود و ارزش قرارداد با سه شرکت پمپ‌ساز این پروژه 48 میلیون یورو بود. ما شرکت‌های الکتروموتورساز با شرکت‌های پمپ‌ساز وارد مذاکره شدیم. گفتیم ما هستیم، نامه نوشتیم، با آنها صحبت کردیم، گفتیم هر چند کل پکیج به شما واگذار شده است اما شما باید الکتروموتورهای آن را از داخل تامین کنید.
پمپ‌سازها در پاسخ به ما گفتند که بخش خصوصی هستند و این اختیار را دارند که الکتروموتورهای خود را از داخل بگیرند یا از هر جای دیگر. به ناگهان ما متوجه شدیم که شرکت پمپ‌های صنعتی ایران برای تامین الکتروموتورهای موردنیاز الکتروپمپ‌های خود با شرکت نانیانگ چین قرارداد بسته است.
وزارت نفت با شرکت پمپ‌های صنعتی ایران 20 دستگاه الکتروپمپ را به ارزش 19 میلیون یورو قرارداد بسته بود. این شرکت 20 تا الکتروموتور مورد نیاز را از نانیانگ چین آورد. نه مناقصه‌ای برگزار شد و نه اعلام کردند که شرکت‌های توانمندی داخلی بخشی از کار را برعهده بگیرند. ما هم هر چه آنجا داد و بیداد و اعتراض کردیم گفتند آقا اصلاً تمام شده و قرارداد با خارجی‌ها بسته شده است. شرکت پتکو یکی دیگر از پمپ‌سازها نیز ما را به همین صورت دور زد.
شرکت پمپ‌ساز بعدی، شرکت پمپیران بود. این شرکت برخلاف دو شرکت پمپ‌ساز دیگر در اسفند سال 98 مناقصه‌ای برگزار کرد. یک مناقصه برگزار کرد که شرکت جمکو و رشد صنعت به عنوان شرکت‌های داخلی و شرکت نانیانگ چین به عنوان شرکت خارجی در آن حضور داشت. برنده‌ی این مناقصه نیز شرکت نانیانگ چین شد.
ما با شرکت نانیانگ یک ارتباط‌هایی داشتیم و از آنها بابت این مناقصه جویای کار شدیم. نانیانگ گفت که در آن مناقصه قرار است الکتروموتور را بدون ابزار دقیق به شرکت پمپیران بدهد. یعنی فقط روتور و استاتور را به قیمت 109 هزار یورو برای مناقصه اعلام کرده بود. خب تجهیزات جانبی آن 26 هزار یورو است که به آن اضافه می‌شود که ما در قیمت‌های خود در نظر گرفته بودیم.
همچنین این شرکت چینی شرط کرده بود که تحویل در چین صورت بگیرد نه در بندرعباس. در نتیجه اگر این هزینه‌ها را وارد محاسبات کنیم قیمت هر الکتروموتور چینی 150 هزار یورو معادل 4.5 میلیارد تومان درمی‌آید درحالی‌که پیشنهاد ما 3.5 میلیارد تومان بود. خلاصه هر چقدر هم که پیگیری کردیم راه به جایی نبردیم و تمامی الکتروموتورهای خط لوله گوره-جاسک علیرغم توانمندی داخلی به شرکت‌های خارجی واگذار شد.
*ماجرای هزار میلیارد تومانی واردات الکتروموتور از کشور خارجی
فارس: بعد از اعلام عمومی این موضوع در رسانه‌ها، روابط عمومی شرکت ملی نفت در جوابیه‌ای عنوان کرد که 5 الکتروموتور جایگزین طرح را با استفاده از توان داخلی تامین می‌کند. این موضوع به کجا رسید؟
رستمی: در یک جلسه‌ای خیلی صریح به من گفتند شما دیگر مصاحبه نکن، ما پنج تا موتور را به شما می‌دهیم.
فارس: بعد چه اتفاقی افتاد؟ به تعهداتشان عمل کردند؟
رستمی: نه دیگر. البته ما از آن مقطع تا الآن هم مصاحبه نکردیم. من به آنها گفتم این سکوت به این معنی نیست که ما حق‌السکوت از شما بگیریم. از دید من در این ماجرا فساد مالی وجود دارد. من حاضر هستم در هر محکمه‌ای این موضوع را اثبات کنم.
نگاه کنید این موضوع ساده است. در مجموع برای تولید 50 پکیج الکتروپمپ قرارداد امضا شد. ارزش قرارداد، 48 میلیون یورو بود. یعنی هر پکیج را 960 هزار یورو قیمت‌گذاری کردند. قیمت الآن یورو را حدود 30 هزار تومان حساب کنید. 960 هزار یورو را ضربدر مثلاً 30 هزار تومان می‌شود حدود 27 میلیارد تومان. یعنی قیمت هر الکتروپمپ 27 میلیارد تومان در نظر گرفته شده بود.
به طور کلی الکتروپمپ از دو بخش پمپ و الکتروموتور تشکیل شده است که نسبت قیمتی آنها 30% به 70% است. یک پمپ واقعاً تجهیز خاصی ندارد. الکتروموتور است که عایق دارد، سیم دارد، مس دارد، ماشین‌کاری‌های سنگین دارد، ولی پمپ مگر مس دارد؟ مگر عایق دارد؟ این چیزها را که ندارد.
حالا ما اصلاً فرض می‌کنیم که پمپ‌سازها برای این پروژه یک پمپ خاص و ویژه‌ای تولید کرده‌اند که نسبت هزینه‌ای این دو بخش را به 50% و 50% تغییر بدهد. خب ما در مناقصه‌ای که برگزار شد قیمت الکتروموتور خود را 3.5 میلیارد تومان پیشنهاد دادیم، در نتیجه قیمت هر پکیج الکتروپمپ باید حدود 7 میلیارد تومان باشد. سوال، قیمت هر پکیج در قرارداد چقدر قیمت‌گذاری شد؟ 27 میلیارد تومان.
پس به ازای هر پکیج 20 میلیارد تومان قیمت بالاتر از استاندارد تعریف شده است و در مجموع 50 پکیج، هزار میلیارد تومان ناقابل معلوم نیست به جیب چه کسی رفته است؟ از دید بنده این هزار میلیارد تومان پول در این ماجرا حیف و میل شده است. بنده در مصاحبه تلویزیونی هم به این موضوع اشاره کردم. آقایان همان موقع از شرکت نفت به شرکت ما آمدند و در جریان بازدید از شرکت یکی از این دوستان به بنده گفت “اصلا ما دوست داشتیم این کارها را کنیم و به شما ربطی ندارد”.
*خلف وعده وزارت نفت در استفاده از 5 الکتروموتور ایرانی در پروژه خط لوله گوره-جاسک
فارس: آیا با تغییر دولت و تیم وزارت نفت فرصتی برای جبران موضوع است؟ چه راهکار و پیشنهادی را برای تیم جدید وزارت نفت دارید؟
رستمی: برای پروژه گوره-جاسک که به نظر کار تمام شده می‌رسد. ظاهرا آن 5 موتوری که به ما وعده دارند هم سرکاری بود. عرض کردم گفتند شما مصاحبه نکن تا ما اینها را به تو بدهیم و کامل ما را سرکار گذاشتند که فرصت بسوزد. امیدوارم دولت سیزدهم مدیرانی را بر سر کار بیاورد که واقعا به تولید داخل اعتماد داشته باشند و اجازه فساد را ندهند.
در همین پروژه گوره-جاسک معلوم نیست سرنوشت هزار میلیارد تومان از بودجه کشور چه شد و به جیب چه کسی رفت. امیدوارم نهادهای نظارتی به این موضوع ورود کنند و اجازه تکرار همچنین اتفاقاتی را ندهند. اگر چهار تا مسئول فاسد در این کشور به سزای اعمال خود برسند، مابقی مدیران نیز خودشان را جمع می‌کنند و دیگر نمی توانند اقداماتی برخلاف منافع ملی انجام دهند.
متاسفانه یکی از مشکلات اصلی کشور مربوط به مدیران میانی است. ما شاهد هستیم که با تغییر دولت‌ها مدیران ارشد عوض می‌شوند اما مدیران میانی تغییری نمی‌کنند، در نتیجه دوباره همان مسیر قبلی طی می‌شود و به طور مثال حمایت از تولید داخلی و استفاده از ظرفیت تولیدکنندگان ایرانی در حاشیه باقی می‌ماند.
بنده در یک جلسه‌ای با حضور نمایندگان شرکت‌های موتورساز مثل شرکت الکتروژن و موتوژن خدمت آقای رزم‌حسینی وزیر سابق صمت بودیم. در آن جلسه گفتیم که با وجود شرکت‌های توانمند موتورساز در کشور باید جلوی واردات گرفته شود. بعد یکی از معاونین ایشان گفت که شاید در برخی مواقع شما تولیدکنندگان داخلی نتوانید موتور را به موقع برسانید، در نتیجه با همین توجیهات معاون ایشان، آقای رزم‌حسینی مردد شد و از ممنوعیت واردات منصرف شد. در نتیجه تنها تغییر وزرا برای تغییر ریل دولت کافی نیست بلکه باید تفکر حمایت از تولید داخل به تمامی بدنه تزریق شود.
